The sumptuous villa of an industrial tycoon, politics of oppression, veiled women, International Gothic and the spiritual quiet of a Sacra Conversazione.

(or: from hybrid reality to universal intuitions )



A disabused post modern discourse?

Is not reality a dirty tale of dominance, full of selfish sound & fury? And is not so-called high or universal art merely an expression of the dominant (obviously) base desires of the dominant class of the dominant continent?

Take that beautiful art deco villa: just the spoiled son of a Belgian 19th C industrial tycoon throwing his inherited money at a lavish art deco villa, sumptuously decorated with the most expensive materials. And that oriental flavour? Well, Mr Tycoon Senior did not only exploit European natural and human resources but also tramped about in Cairo, and indulged in an exotic fascination for the Orient.

Well, at least that sumptuous villa is now being recycled as a “Center of art and dialogue between the cultures of the East and the West”. And all that splendor now houses a politically aware exhibit about “Rituals, wigs, scarves, make-up and so many other constraints determining the life of women for Centuries, between concealment, unveiling and revealing”.

The imposed (!) modesty of the Virgin? The imposed (!) modesty of the veiled Arabic woman? Or the imposed (?) immodesty of Eve, of sensually made up pin ups. Sigh - the inescapable politics of sexual dominance and male projections about how women should dress : never clothed enough (when modesty is required) – never naked enough (when sexual desires have to be aroused). Those naked women on Renaissance paintings: mere porn for rich patrons .
Yah, obviously, whether you’re Darwinian, or Freudian, or Marxist – you have learned that all art can be deconstructed to become a dirty tale of selfish genes, repressed (or expressed? umm...) sexuality, capitalist dominance. We’re all just selfish individuals confined to our contingent provincial conditions. Da. There.



Redeemed by ‘ordinary poetics’


But however true the above disabused discourse may be - yes, Tiziano’s Venus of Orbino is a pin-up , for those who want to see her like that – those who have an “'oculus impudicus' qui ravale l’émotion artistique à la concupiscence” (Jean Claude Bologne ). So, however distressingly true the above may be, ‘disinterested’ poetry and a universal lyrical sensitivity do exist (yes, non-sexually inspired enchantment with the poetic and aesthetic sensitivity of Tizian’s Venus is possible ) – or, at least, there are still enough of us believing in it.

And therefore, wandering about that art deco villa, I can be enchanted by the space and the rhythms of the rooms, by the pure sensuousness of the materials. And I’m moved, deeply moved by the
magic worked by Maimouna Guerresi
: the poignancy and stillness of those white, spectral , hieratic figures ... Levitating? Striding?


What do they remind me of? Definitely not of submissiveness. Of the oriental mystery of veiled women, then? Yes perhaps, but not as a matter of exotics, but rather like the mystery and stillness of a meditating Madonna - the “quiet spirituality of a "sacra conversatione”, done by Bellini for instance, whose Madonnas have that same aura of non-sentimental but deeply moving, contemplative concentration. “ quies - a spiritual reconciliation, idyllic or ascetic retreat into solitude”. Yes, I’m reminded of Bellini, whose pictures achieve that rare intuitive unity of poetry & metaphorical & religious meaning, not requiring analytical erudition to understand their significance.


And that levitating figure? The mystical ecstasy of a Saint? Bernini’s baroque imagination? Saint Theresa?


And those striding figures, with the elegantly dignified folds of those draperies, is there not a visual resonance with the
elongated sinuosity of the gothic international style ...

And so I wonder & ponder ... exulting in intuitive associations. Irrelevant projections? Merely revealing my own hybrid set of accidental cultural references, my own pathetic longing for some universal beauty and meaning? Well, not entirely irrelevant ..., not merely strictly personal intuitions it seems. Later on, when doing some web research on Maïmouna Guerresi, I’m delighted to find these echoes in her own artistic statement :


“As with many ancient icons, my figures in hieratic poses recall images of the Virgin, but also celebrate contemporary cultures and religions that have kept their traditions alive. This gives rise to a new and hybrid iconography [...] My work is part of a [...] transcultural expression’, where the elements of formal beauty combine with ancient African symbolic forms. I present a hybrid reality, consisting of eastern and western cultural references, in which ordinary poetics reach beyond what is represented to unite with a universal condition of beauty, mysticism and sensitivity. This kind of intuition is common to all peoples of the world” .



Post Scriptum, 6 months later
(But I am having doubts now about these "spectral, hieratical figures" - it's their "faceless-ness" which makes me feel uneasy. Because, what's an individual without the expressiveness of her/his face? What's an individual without eyes?)

10 comments:

Anonymous said...

Ze lijken erg mooi - levensgroot? Of groter? Maar ik mis gezichten, hoe gestileerd ook. Zodat ik mag aannemen dat ik intussen beïnvloed ben door een maatschappelijk debat...
Ik zou dus zelf eens moeten gaan kijken.

Ffflaneur said...

iets groter dan levensgroot waren ze (denk ik toch, mijn geheugen heeft blijkbaar geen relatieve groottes opgeslagen).
Ze waren heel elegant, heel waardig & mysterieus. En zo "sacraal" aandoend dat de ontbrekende gezichten geen afbreuk deden aan de "voelbare presentie". ----- Ondertussen weliswaar, in de èchte wereld ..., - ooit had ik onderburen waarvan de vrouwen van top tot teen in het zwart gehuld waren met in hun gewaden enkel een spleet vrijgelaten voor de ogen. Hen te kruisen in de trappenhal was altjd unheimlich - geen gezicht, geen gelaatsuitdrukking, geen zichtbare individualiteit - Waren het trouwens mijn buren, of bezoeksters? Ik wist het niet - ik zag enkel zwijgende zwarte schimmen.... ----- Tegenstrijdige indrukken dus? Tja - "sacrale" ontroering in een tentoonstellingsruimte versus banaal-menselijke interactie in de trappenhal...

Anonymous said...

Van top tot teen in het zwart, misschien zelfs met zwarte handschoenen? Ik moet toegeven, dat beklemt me hoe langer hoe meer. De idee van de vrouw die daaraan ten grondslag ligt, wijs ik af (tot die conclusie ben ik na lang nadenken gekomen). Het argument dat onze kloosterzusters toch ook gesluierd waren, gaat mijns inziens niet op - kloosterzusters zijn vrouwen met een welomschreven religieus statuut, dat van hen idealiter pure individuen maakte sub specie aeternitatis - nog steeds een bevrijdend idee. Ik gruw ervan wanneer vrouwen (en mannen) herleid worden tot hun pure biologie, zoals onder die zwarte tenten lijkt te gebeuren. Ik hoor liever ook geen uitvluchten als "een vrouw is voor ons een kostbare parel (en daarom verstoppen we haar)". Ik draag liever een kostbare parel dan dat ik er een ben, ik ben liever een mens als alle anderen dan een gewaardeerd litteken van een zeevrucht. Ach...
Maar de Fondation Boghossian en deze mooie verschijningen, dank je voor je beschrijving!

Ffflaneur said...

inderdaad, mèt zwarte handschoenen. En ja, zich niet als individu in de wereld kunnen bewegen en tonen, lijkt me een aantasting van een fundamenteel mensenrecht.


trouwens, wat is dat prachtig verwoord: "pure individuen[...] sub specie aeternitatis"

Ffflaneur said...
This comment has been removed by the author.
Ffflaneur said...

vervolg (na onderbreking door computer die uit eigener beweging heropstart) ---
niet alleen mooi verwoord, maar ook zeer sluitend en juist, die redenering over het statuut van de kloosterzusters. (en er zijn idd genoeg voorbeelden van zeer eigengereide en zelfstandige vrouwelijke kloosterlingen - naast de gevallen natuurlijk waarin ze onder de knoet zaten van de mannelijke geestelijke hiërarchie)

Anonymous said...

Toen de tentoonstelling over Rogier Van der Weyden in Leuven liep, las ik "Het zien van God" van Nicolaas van Cusa, waarin trouwens een schilderij van Rogier vermeld wordt: een mystiek traktaat gebaseerd op een theorie over het kijken naar kunstwerken, ik was nooit eerder zoiets tegengekomen: een fascinerende tekst!

Ffflaneur said...

"een mystiek traktaat gebaseerd op een theorie over het kijken naar kunstwerken" : klinkt fascinerend ja, maar ik veronderstel dat ik het traktaat in kwestie niet in de Fnac Rue Neuve zal vinden? Waar vind jij toch zo'n precieuse teksten???

Merkwaardig trouwens hoe verschillend mystiek zich jegens kunst kan verhouden: enerzijds een attitude van totale verzaking aan het zinnelijke die materiële kunst misprijst, anderzijds juist een verheerlijkende contemplatie van het zinnelijke-schone 'ad majorem dei gloriam' --- Panofsky analyseert mooi (in "l'art nouveau et la métaphysique de la lumière") hoe de abbé Suger die 'theologisch verantwoorde extase' "qui nous entraîne des choses matérielles aux choses immatérielles" als rechtvaardiging voor zijn splendide projecten kon gebruiken. "la beauté des pierres aux multiples couleurs m'arrache aux soucis extérieurs et qu'une honorable méditation me conduit à réfléchir, en transposant ce qui est matériel à ce qui est immatériel, sur la diversité des vertus sacrées, je crois me voir , en quelque sorte, dans une étrange région de l'univers qui n'existe tout à fait ni dans la boue de la terre ni dans la pureté du Ciel et je crois pouvoir, par la grâce de Dieu, être transporté de ce monde inférieur à ce monde supérieur d'une manière anagogique".

Anonymous said...

Ah, die tekst is klassiek!
Jos de Corte heeft dat boek van Cusa (De visione Dei - over het zien van God, met dubbelzinnige genitief) nog in het Nederlands vertaald, tot voor kort was het te vinden in de Slegte. Ik kwam er bij uit toen ik om den brode iets moest schrijven over Rogier Van der Weyden. Het sprak me vooral aan omdat het ging over de uitwisseling van blikken tussen een portret en de toeschouwers, en omdat het eigenlijk een tekst was die ook vandaag geschreven zou kunnen worden. "La manière anagogique", dat voert me helemaal terug naar cursussen kunstgeschiedenis...

Ffflaneur said...

ach, de dubbelzinnige genitief !!! - dat voert mij terug naar de humaniora-schoolbanken. amor dei en zo :-)

'ns zien of ik dat traktaat nog ergens kan vinden. Maar De Slegte Brussel is ondertussen dicht, en ook Posada (een ware schatkamer voor kunstgeschiedenis-dilettanten) is niet meer....

Heb wel alvast het Cusa citaat teruggevonden ('een portret van ieman die alles ziet') in dat "om den brode" geschreven werkje. :-)

En ten gronde, als het gaat om je aangekeken (en aangesproken ) te voelen door een blik in geschilderde ogen - dan heb ik altijd Rembrandt's zelfportretten bijna ondraaglijk confronterend gevonden.
Dat soort directe interactie is er inderdaad in het geheel niet in die gelaat-loze sculpturen van Maïmouna Guerresi, maar hun in- zichzelf gekeerdheid is niet zielloos, het is eerder een kwestie van een hiëratisch aura.

In de categorie ontzielde, lege blikken plaats ik wel de meeste ogen die Picasso (post-blauwe periode) schilderde.